Kakva kultura takvo i sjećanje- memorija i manipulacija, spomenička kultura u RS i BiH

Kada govorimo o nizu aktuelnih pitanja u vezi sa podizanjem mnogobrojnih novih spomenika, spomeničkih objekata, arhitektonskih konstrukcija, spomen-obilježja ili spomen-ploča kojima se trajno memorišu ljudi i događaji, onda neumitno govorimo i o brojnim problemima u vezi sa tim. Sve to se veoma često čini bez jasnih kriterijuma, bez vrijednosnih rješenja, zaobilazeći niz neophodnih procedura vezanih prije svega za stručne intervencije i zakonske regulative, što predstavlja posebno važno i osjetljivo pitanje.

 

Još od 2000-ih donijeti su razni propisi, pravila i druga podzakonska akta nezavisno od postojećih zakonskih odredaba i duge tradicije, čime je ozakonjeno jačanje državne kontrole kako bi se nesmetano, bez uticaja javnosti i struke, podizali propagandni spomenici i spomen-obilježja koja isključivo odgovaraju ciljevima i potrebama aktuelne vlasti.

 

Rezultat toga je ne samo netransparentnost u finansijskom i organizacionom pogledu, već ta praksa postaje sredstvo zloupotrebe memorije, primjene raznih oblika ogoljenog sistema manipulacije i izraz političkih ambicija i propagandnih poruka vlasti.

 

Prvo smo imali takvo komunističko doba, naročito u odmakloj fazi njihove vladavine, potom doba devedestih i ovaj novi period od dvije decenije tzv. demokratskih opcija koji se može nazvati „proizvodnjom“ i „monumentomanijom“, „nacionalizovanjem javnog prostora“ i „revizionističkim činom postkomunizma“.

 

Poznato je da aktuelne vlasti ambiciozno transformišu identitete postojećih prostora brišući tragove prošlih vremena negiranjem, pa i uništavanjem vrijednosti koje je ranije njegovala kultura sjećanja.

 

Oblici brisanja prošlosti su započeli još krajem osamdesetih godina prošlog vijeka više puta skrnavljenjem spomenika piscima, naučnicima, izmještanjem istih, preimenovanjima naziva brojnih ulica. Paradigmatičan je primjer početka nacionalističke kampanje promjenom naziva ulica u glavnom i većim gradovima.

 

Osim uvriježenih, što stvarnih što lažnih mitova, vremenom se došlo do proliferacije lokalnih obilježja, ili preimenovanja biblioteka, domova i centara kulture i drugih institucija u čast fašista, bojovnika, policajaca i slično. Slave se bitke i pobjede tokom mnogobrojnih ratova, a zaboravljaju pali borci, žrtve i heroji. To doprinosi padu demokratije i kolektivnog sjećanja, a postepeno i sve očevidnijem nesnalaženju i izgubljenosti u vremenu u kojem živimo.

 

Spomenici sve više i snažnije odražavaju novu agresivnu politiku s jedne strane, a s druge pokazuju odsustvo iskrene, prave kulture sjećanja. U tom smislu veoma važno je napomenuti da se uopšte ne poklanja pažnja svim etapama pripreme, naručivanja, postavljanja, mijenjanja izgleda i analizi spomenika koje stručnjaci uglavnom kvalifikuju kao destrukciju gradova. CIljevi su uglavnom preoblikovanje kulture sjećanja u „zavještanje krvi i zemlji“.

 

Planiranje i podizanje takvih spomenika uglavnom prati jak propagandni diskurs i autokratski pečat (lokalnih načelnika i gradonačelnika), mitomaniju, megalomaniju, militarizaciju i manipulaciju istorijom i činjenicama, pretencioznost i rusofiliju.

 

Masovna hipnoza naroda putem svih medija sa nacionalnom frekvencijom, sve to praćeno i na lokalnom nivou prilježno istovjetno prilagođeno lokalnim šerifima, tako dobivši opipljiv prostor gdje sluđen narod nema šta da nauči, jer gromadne konstrukcije su nelogične, teško čitljive, nametljive sasvim u ključu tendenciozne i strogo kontrolisane politike.

 

To nije pitanje „samo“ lošeg ukusa, anahronizma, neukosti i estetike kiča, već o takvim spomenicima bi trebalo da se čuje stručno mišljenje, ne samo od istoričara umjetnosti, urbanista i arhitekata, već i od stručnjaka političke antropologije, sociologije, psihologije, savremenih studija kulture sjećanja. A što se tiče netransparentnog finansiranja, koje se proglašava nedodirljivim, ne vrijedi posebno ukazivati.

 

Bez ikakvog plana i cilja se u raznim dijelovima opština i gradova podižu spomenici u sjećanje na period od srednjeg vijeka do modernih vremena i tako u beskraj. To jačanje nacionalnog identiteta kroz identifikovanje sa vladarskim, vojnim veličinima našeg srednjeg i novog vijeka u službi je stalne političke propagande posljednjih godina. U tome je očevidno veliku ulogu odigrala Makedonija, pretendujući da nastavlja slavnu istoriju Filipa i Aleksandra Makedonskog. 

 

Posebno delikatno je pitanje poklona spomenika, bisti, jer povodi za poklone su očevidno daleko od kulturoloških i estetskih. U donatore spadaju i novokomponovani biznismeni, te razni slični likovi, koji u vidu dobročinstva pomažu očuvanje kulturnog naslijeđa mada bez ikakve ideje, razloga i prave tradicije, radi se o spomenicima, bistama, spomen obilježjima često krajnje amaterski i nesuvislo rađenim, na klackalici između neznanja i želje za populizmom kojim se konstruiše tzv. „uljepšani svijet“. U takve spadaju i one postavljene na Palama. Samo je izostalo pitanje njihovih vrijednosnih kategorija kao umjetničkih djelajer se o njima rijetko ko izjašnjava. Za izgradnju spomenika u Istočnom Sarajevu planirana je suma od nekoliko miliona, dok u isto vrijeme nema naznaka da će doći do izgradnje obećanog arheološkog parka kojim bi se sačuvalo kulturno- istorijsko naslijeđe na ovim prostorima. 

 

Pored niza anonimnih, samozvanih ili takozvanih vajara, u realizaciji ove serije nakaradnih biljega našeg vremena po nalogu i pod nadzorom neukih, pritom moćnih i ambicioznih inicijatora, uključili su se i drugi koji tako obesmišljavaju svoj poziv, reputaciju i društveni status.

 

U suštini- radi se o sistematskom i tendencioznom nepoštovanju stručnih mišljenja, kao i o zaobilaženju aktivnog učešća zainteresovanih društvenih zajednica, što je jedna od osnovnih odrednica Faro konvencije.

 

Sve ovo govori o našem tragičnom vremenu, obilježenom populističkim manipulacijama cijelog društva, sa nesagledivim posljedicama koje ono ostavlja za sobom ne samo zbog ruženja izgleda većih i manjih gradova širom RS i BiH već i zbog uništavanja institucija koje bi trebalo da nas zaštite.

 

IZVOR: Pismo čitalaca/naslovna fotografija: idejno rješenje „Kapije grada“ u Istočnom Sarajevu od kojeg se u međuvremenu- odustalo

Оставите одговор

Ваша адреса е-поште неће бити објављена. Неопходна поља су означена *