Kalinovik – opština koja umire sred prirodnog raja

Oko šezdeset kilometara južno od Sarajeva, na istoku Bosne i Hercegovine nalazi se jedna od najsiromašnijih opština u državi. Iako bogata prirodnim resursima, podesnim za poljoprivredu, stočarstvo, turizam i još mnogo toga, opština Kalinovik je najpoznatija po velikom odlivu stanovništva, koje je između dva zadnja popisa prepolovljeno.

Piše: Miljan Kovač

U stvarnosti demografska situacija je još gora i tvrdi se da u ovoj lokalnoj zajednici danas ne konači više od osam stotina ljudi. Bilo ih je 4675, pokazao je posljednji predratni popis 1991. godine. Na popisu 2013. malo više od 2000. Manje od 15 % stanovništva opštine ima stalno radno mjesto, jedina osnovna škola je pred zatvaranjem, ali zato u opštinskoj administraciji platu prima više od 100 administrativaca.

Kakvi su rezultati njihovog rada, vidi se iz navedenog, a može se vidjeti i na licu mjesta. Umjesto da vrvi od turista, gradić Kalinovik smješten u bajkovitom planinskom predjelu, odumire. I to je bolna istina s kojom se, čini se, pomirio i najveći dio preostalog stanovništva.

Zašto je tako, pitali smo neke od onih koji su ipak odlučili da ne napuste svoj rodni kraj.

Najviše zaposlenih – u opštini

Odbornik u lokalnoj skupštini Anđelko Sladojekrivca vidi i u entitetskoj i u opštinskoj vlasti. I ono sredstava što ima, vlast, kaže Sladoje, troši neracionalno na nepotrebne projekte od kojih građani nemaju nikakve koristi.

Kalinovik je grad staraca, jer najveći dio populacije čine penzioneri. Mladi odlaze, odmah po završetku srednje škole i ne vraćaju se više. Odlaze putevima od kojih većina izgleda kao da nisu popravljani još od austrougarskih vremena, kada su uglavnom i građeni. Opština Kalinovik je s većinom susjednih opština povezana, uglavnom u to vrijeme sagrađenim putevima, koji nikada nisu asfaltirani.

Bila je nedjelja malo iza podne kada smo posjetili ovaj grad, a u njemu zatekli puste ulice. Tek poneki gost ispred  nekoliko kafića u samom centru. Oni koji primaju plate iz opštinskog budžeta, kažu naši sagovornici, nedjeljom nisu tu.

“Većina lokalnih političara svoj život i svoje vikende provode u okolnim  opštinama gdje su se dobro situirani. Tako da je ovo njima, vjerovatno, samo usputna stanica, gdje vide prostor za ostvarivanje ličnih interesa i benefita koje ostvarivaju od ove opštine”, kaže Sladoje.

Anđelko Sladoje; Foto: Impuls

Oni koji primaju budžetske plate odavno su kupili stanove u Istočnom Sarajevu ili u Srbiji, Beogradu, Novom Sadu…

I među onima koji nemaju takva primanja, rijetki su odlučili da ostanu i ovdje grade svoju budućnost.

Kalinovik; Foto: Impuls

Obećanja i dugovanja

Najveći resurs ove opštine svakako bi bile šume da nisu devastirane s ciljem bogaćenja pojedinaca. Drugi potencijalni resurs je turizam.

Godinama se priča o izgradnji velikog turističkog kompleksa na Zelengori. Za njegovu izgranju je opština podigla i veliki kredit koji je trebalo da se uloži za finansiranje putne infrastrukture, vodovodne, kanalizacione i elektro-mreže za potrebe tog kompleksa.

I šta je do sada urađeno? Gotovo ništa, osim što je novac potrošen za “nešto drugo”. Trošen je, tvrde naši sagovornici, na tzv. “predizborni asfalt”. Krpljenje i asfaltiranje ponekog lokalnog puta u zamjenu za koji glas vladajućoj stranci.

Da se u Kalinoviku može živjeti i od stočarstva, na svom primjeru je pokazao Milan Tošović. Odlučio je ostati ovdje gdje se rodio i gdje se sada bavi govedarstvom po sistemu “krava – tele”. Dakle, proizvodnjom mesa. Međutim, isostanak ozbiljne podrške vlasti, zarada nije ni blizu onoj koja bi bila za očekivanje u ovakvoj vrsti proizvodnje.

Proizvođači mesa, kaže, za opštinsku vlast kao i da ne postoje. Problem je i to što za svaki kvar na nekoj od mašina koje koristi mora ići do Sarajeva ili Foče. U Kalinoviku ni servisa ni rezervnih dijelova nema.

Milan Tošović; Foto: Impuls

“Već godinama nismo obuhvaćeni opštinskim poljoprivrednim podsticajima. Znači, opštinski posticaj za uzgoj goveda u sistemu krava-tele je nula”, kaže Tošović. Problem je i što u Kalinoviku ima samo jedan veterinar. Za razliku od svog prethodnika, ovaj novi koga su nedavno dobili, iskoristio je mogućnost monopola pa je cijene maksimalno podigao.

“Vjerovatno je on došao po nekom političkom nalogu, a njegovo opravdanje je da je on uskladio svoje cijene s pravilnikom veterinarske komore Republike Srpske. Pa tako mi imamo neke usluge koje su preskupe. Prošle godine je markiranje teleta bilo 10 maraka, a ove godine je 15. Vađanje krvi kod krava  je bilo 40 maraka, a ove godine je 60”, žali se Tošović. U poslu mu kaže pomažu majka i ujak i uz svu muku žive od proizvodnje mesa i mlijeka.

Da vlast ima malo sluha, ističe, da pomogne ovakvim proizvođačima, bilo bi na ovom području dosta onih koji bi se opredijelili za ovaj vid privređivanja.

Biznis za načelnikov džep

Slobodan Koprivica živi u Jažićima, tri kilometra od centra Kalinovika. Radi kaže “kod privatnika u šumi”.

Otac mu je radio u fabrici u drvnoj industriji u Kalinoviku. U istoj firmi penziju je zaradio i njegov djed.

Foto: Impuls

Razgovaramo na ostacima te fabrike, u zapuštenoj i smećem zatrpanoj hali.  Bez obzira na sve teškoće i ne razmišlja da napusti svoje rodno mjesto.

“Tu u ovom sklopu ima još ovih par privatnika, proizvođača, koji su za mizerne pare iznajemili hale. Kao što vidite, ova je baš velika i pusta. Znači, prazno, nema nijedne mašine, jedine, da je nešto ostalo od te nekadašnje fabrike, koja je brojala preko 350 radnika”, priča Slobodan dok nam pokazuje firmu od koje su se nekada hranile mnoge porodice.

Slobodan Koprivica; Foto: Impuls

Danas mladi iz Kalinovika idu negdje drugo da bi započeli bolji život. Šta bi ih moglo zadržati ovdje?

“Pod broj jedan izgradnja putne infrasture. Bez puteva neće biti ni novih radnih mjesta”, zaključuje Tošović.

U neposrednoj blizini je jedna hala, koju je opština nakon što je za više od million maraka kupila iznajmila firmi koju je osnovala kćerka načelnika opštine Radomira Sladoje. Tu je svojevremeno pokrenuta proizvodnja peleta. Iako je tvrdio da nema ništa s tom firmom, na vrećama peleta bio je ispisan upravo načelnikov broj telefona o čemu je Impuls već pisao.

Foto: Impuls

U Kalinoviku postoji i jedna benzinska pumpa, takođe u vlasništvu načelnika Sladoje, a priča se da u ovoj opštini nema ni najmanjeg posla u kome on ili članovi njegove porodice nemaju udjela. Bez obzira na sve nedaće i tako brzo propadanje ovog mjesta, da se ta propast i golim okom vidi, Sladoje je i prošle godine na izborima potvrdio svoj načelnički mandat.

Tajna je u osiromašenom narodu, koji je kao takav podložan manipulaciji i davanje glasa po “niskoj cijeni”, pričaju nam rijetki Kalinovičani koji se usuđuju javno kritikovati vlast.

U toku je realizacija i najnovijeg projekta iza kojeg stoji opštinska vlast – izgradnja “balon sale” vrijednosti cca 600 000 maraka, iako i na postojećih  nekoliko igrališta djecu gotovo nije moguće vidjeti.

Foto: Impuls

Život u Ulogu

Umjesto  naroda na ulici, na izlazu iz Kalinovika prema Ulogu, veće stado krava “reguliše saobraćaj”. Još malo asfalta i onda makadamski put, oko 30 km do nekada gradića na Neretvi, na samom jugu opštine Kalinovik, na regionalnom putu prema Nevesinju.

Prije samo koju deceniju Ulog je bio sjedište opštine u srezu Nevesinje. Gradić sa svom infrastrukturom koju je jedno takvo mjesto toga vremena zahtijevalo i  nekoliko hiljda stanovnika.

Danas tu stalno boravi trinaest stanovnika.

Foto: Impuls

Međutim, u Ulogu rade i dva ugostiteljska objekta, s obje strane Neretve pored mosta po jedan. Škole ni prodavnice nema.

Radojka Okuka i suprug Čedo su ovdje već dvadesetpetu godinu. Njihova kafana nad obalom rijeke odlično posluje. Iako je i do Nevesinja kao i do Kalinovika, preko trideset kilometara makadama.

“Tu smo, radimo gradimo, ovo je jako lijepo mjesto, netaknuta priroda. Imamo čistu rijeku, ribare, pastrmku potočnu… Samo nam je potreban bolji put da se održava i stabilnija struja, mada je dosta stabilnija nego što je bila prethodnih godina”, priča Radojka.

Radojka Okuka; Foto: Impuls

Glavni gosti su turisti, motoristi, biciklisti…

U blizini je sagrađeno i vještačko jezero za potrebe hidroelektrane. I pored njegovih mogućih štetnih efekata na prirodu, ono je privuklo dosta posjetilaca, a vrši se i poribljavanje, što ipak ide na ruku ugostiteljima.

Put prema Nevesinju prolazi preko visoravni Morine, jedinstvenog krajolika, popularno nazvanog “Evropski Tibet”, koji sve češće privlači strane turiste. To je svakako još jedan resurs koji bi mogao preporoditi ovaj kraj, samo kada bi mu se ozbiljnije pristupilo  izgradnjom bolje infrastrukture.

“Da ima puteva”, zaključuje Radojka, sve bi ostalo dolazilo samo po sebi.

Zimi je i pored toga što već nekoliko godina nije bilo velikih snjegova karakterističnih za ove krajeve, život znatno komplikovaniji. Zato su preostali stanovnici primorani da se u jesen u trgovinama u drugim mjestima snabdiju neophodnim namirnicama i tako dočekaju proljeće. I onda sve iznova, dok još ima onih spremnih da se suoče sa svim što ovo podneblje, od prirode nagrađeno, a od vlasti zaboravljeno, sa sobom nosi.