Prezaduženje RS, koncesioni ugovori, propast banaka i američke sankcije
Zaduženja na inostranom i domaćem tržištu, koncesionarski ugovori sa Kinom, američke sankcije, visoka stopa inflacije, propast entitetskih banaka su jedni od faktora (pre)zaduženja RS i upitnog daljeg ekonomskog funkcionisanja.
Piše: Tamara Miščević
Kako i na koji način će se „sprovesti planirano zaduženje“ na inostranom tržištu u iznosu oko 810 miliona KM, s obzirom na sve učestaliji porast američkih sankcija fizičkim i pravnim licima iz RS?
Jedno od “izlaznih rješenja” iz ove krizne situacije premijer RS Radovan Višković pronalazi u otvaranju entitetske banke. Stvara se konfuzna situacija jer još uvijek nije okončan stečajni postupak Banke Srpske, a Vlada RS bi htjela da “pokrene novu entitesku banku”.
Posljednja OFAC (Odjel za kontrolu strane imovine) lista sankcija dobila je produženje koje se odnosi na: Infinity Media d.o.o, K-2 Audio Services, Kaldera Company El Pgp d.o.o., Prointer Itss d.o.o. Banja Luka Clan Infinity International Group, Sirius 2010 d.o.o. Banja Luka, Una World Network d.o.o. Pored inostranog zaduženja upitno je kako će se sprovesti i planirano zaduženje na domaćem tržištu gdje je planirani iznos oko 141,7 miliona KM.
Apsurdno je da je u aprilu ove godine Vlada RS uputila dopunu Zakona o radu po hitnom postupku u Narodnu skupštinu RS da bi političari i političarke koji su pod američkim sankcijama mogli neometano primati platu, ali ovoga puta samo u gotovini.
Pomenimo da je prije tri godine Poreska uprava RS je vodila kampanju “protiv plata u kovertama”, jer radnici treba da misle na svoje socijalno-penziono osiguranje
Podržavanje sive ekonomije i pravljenje ustupaka odnosi se na one na povlaštenim funkcijama.
Netransparentnost ugovora, misteriozni sastanci koji uglavnom rezultiraju saradnjama sa sumnjivim kineskim kompanijama sada kroje politiku u većini energetsko-infrastruktunih projekta u entitetu RS.
Republika Srpska zadužena “svega” 3,7 milijarde KM na inostranom tržištu
Iako političari “umiruju građane” govoreći da BiH ipak nije prezadužena država podaci o spoljnom zaduženju govore suprotno.
Pariški klub kreditora, Međunarodna banka za obnovu i razvoj (WBIBRD), Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD), Evropska investicijska banka (EIB), Kuvajtski fond za arapski ekonomski razvoj (KWT), Međunarodni monetarni fond (MMF), Izvozno-uvozna banka Koreje (KEXIM) i mnogi drugi su bili kreditori BiH.
Sam entitet zadužen je 3,7 milijardi KM, a jedina “grana privredne” koja najbolje funkcioniše je državni aparat, koji se i finasira iz budžeta. Zbog toga imamo preveliku kreditnu preopterećenost, jer nemamo profitabilni privredni sektor koji bi ojačao narušeni ekonomski sistem.
Američke sankcije VS “kineski kreditorski podsticaj”
Bosanskohercegovačko-kineska saradnja počinje još 2015. kada je BiH postala dio Platforme saradnje 16 zemalja srednje i istočne Evrope, poznatije kao “Inicijativa 16+1”. U međuvremenu se pridružila i Grčka pa je postala” Inicijativa 17+1”. Inicijativa kao dio projekta “Jedan pojas, jedan put” koji je svih ovih godina trebao da ispuni zahtjeve i očekivanja “modernog Puta svile”.
Šta se u BiH izgradilo nakon jedne decenije,a šta je ostalo nedovršeno?
Višemilionsko zaduživanje nije nimalo sigurno naročito za siromašnu državu poput BiH, u kojoj je inflacija svake godine sve veća. Da li će Kina ako dođe to nemogućnosti otplate kredita da zauzme i stavi određene dijelove države pod svoju kontrolu i politički uticaj?
Donfang Electric Corporation, SDHS-CSI, Shanxi Construction Investment Group, Sinohydro, China Road and Bridge Construction, China Shandong International Economic and Technical Cooperation Group su samo od nekih kineskih investitora. Agencija za unapređenje stranih investicija u BiH je uglavnom pratila razvoj većine projekata. Ako se napravi poređenje sa planiranim datumom početka izgradnje, postavljanjem kamena temeljca i predviđenim završnim rokom da se uočiti da je “kasnila realizacija” većine projekata. Potpisan kineski ugovor o ulaganjima vrijedan 50 miliona eura , Položen kamen temeljac za izgradnju hidroelektrane Dabar
Niko ne može da dođe do sklopljenih ugovora sa kineskim investitorima, jer oni insistiraju na “privatnosti ugovornih strana”. Treba da se napomene da to nisu privatne kineske kompanije, već državne koje i sklapaju većinu međunarodnih ugovora sa zemljama trećeg svijeta.
Najaktuelnije saradnje sa kineskim investitorima su vezane za obnovu puta od Foče do Šćepan Polja čija je vrijednost 100 miliona KM, za dionicu puta od 15 km. China Road and Bridge Corporation je investitor, ali kao što se i vidi na njihovom zvaničnom sajtu da su informacije o projektima izuzetno šture, detalja nema.
Druga kineska kompanija sa kojom je Vlada RS potpisala ugovor o koncesiji u decembru 2018. godine je China Shandong International Economic and Technical Cooperation Group. Ugovor koji opet nigdje nije objavljen u javnosti, iako je Okružni sud u Banjaluci donio presudu da je od javnog interesa.
Predviđena je izgradnja puta od 40 km u vrijednosti oko 300 miliona KM. Tokom koncesionarskog perioda od 33 godine kineska kompanija će zaraditi 975 dolara naplaćujući putarinu. Nadamo se da su prognoze Vlade RS po pitanju ekonomske stabilnosti RS vjerodostojne i da ipak “entitet nije prezadužen” da ne bismo morali kao Šri Lanka da ustupimo luku Kini na 99 godina usljed neizmirenja kredita.
Analitičar i aktivista Nemanja Tubonjić ističe da ugovori koje je Vlada RS-a potpisala sa kineskim investitorima, koji će se realizovati kroz brojne projekte uključujući izgradnju “Buk Bijela” hidrocentrale, dobojske bolnice i autoputa Banja Luka-Prijedor itd., nisu toliko u interesu širokih masa jer većina toga i nije došla slaganjem lokalnog stanovništva.
Iako su se mještani protivili izgradnji brojnih rudnika i sličnih projekata vlada se nije zaustavila u svojoj namjeri. Takođe ističe da ugovori koji su potpisani na period od 30 godina jasno pokazuju da domaće elite nemaju nikakav problem da zemlju rasprodaju interesima kineskog kapitala, kao što su to do sada radili evropskom kapitalu.
Na taj način sva društvena dobra predaju se u ruke malog kruga ljudi, uključujući i pripadnike domaćih elita, koji će zgrnuti ogromnu zaradu na račun interesa većine stanovništva.
“Ovo je još jedan od primjera da BiH, a prije svega RS, postaje kolonija. Samo je pitanje čijeg kapitala?”- naglašava Tubonjić.
Da li bi obnova “nove-stare” Banke Srpske pomogla bankarskoj stabilizaciji RS usljed prezaduženja?
Banka Srpske je u stečaju od 2017. godine. Dozvola za rad banci je oduzeta još u aprilu 2016. godine, a sama Banka Srpske je bila nastala na temeljima propale litvanske Balkan Investment Banke.
“Vlada RS je razmatrala mogućnost da zatraži od nadležnog suda da ubrza procedure koje se odnose na stečaj “Banke Srpske”, poslije čega bi se krenulo u osnivanje nove banke u vlasništvu RS, koja bi se udružila sa Investiciono-razvojnom bankom (IRB RS)– pojasnio je Višković.
Ekonomski analitičar Zoran Pavlović napominje da ideja “da se reaktivira” Banka Srpske koja je u stečaju, kao neki oblik interne banke za poslovanje je nešto što je vrlo upitno.
“Postoji Zakon o bankarstvu koji je na nivou BiH i Centralna Banka da bi dala nekom investitoru ili osnivaču pravo da registruje banku uslov je između ostalog da ta banka dobije i SWIFT broj za međunarodni platni promet. Tako da u svemu tome to je promišljanje koje traži mnogo vremena, angažovanja i mislim da je nemoguće ostvariti tu cijelu situaciju”– pojašnjava Pavlović.
Martovske američke sankcije niko nije shvatao ozbiljno, koje su posljedice posljednjih produženih sankcija?
Pavlović ističe da situacija sa američkim sankcijama OFAC liste je nešto što se podignulo na viši nivo u odnosu na prethodno stanje stavljanja ljudi i firmi na tu listu.
“Prvi dio sankcija nakon što su stavljeni pojedinci ili firme na listu je rezultiralo time da to niko nije posebno ozbiljno doživio. Zbog toga je došlo do zatvaranja računa kada su shvatili da to nije baš jednostavna situacija i potražnja.”
Kao izlaz iz cijele te situacije Vlada RS je izmijenila dio Zakona kojim se definiše isplata plata u gotovom novcu. To je sada mehanizam koji je napravljen iz nužde.
Kada se govori o firmama toliko je ozbiljna situacija, prosto je nemoguće da one koriste takve mehanizme, jer firma koja nema račun nije firma! Ona se praktično može smatrati nekom kompanijom koja mora zatvoriti vrata i prestati da radi!
Sankcije će ostaviti ozbiljne posljedice na institucije, opštine, gradove u kojima su implementirani softveri i programi. Mogli smo da vidimo kakva je bila situacija sa IZIS-om za elektronske zdravstvene kartice, koji nije radio mjesecima.
Prestanak rada firme koja je postavila softver i koja je dužna da ga održava napraviće užasno velike probleme svima onima koji koriste softvere, u ovom slučaju Prointera i Sirijusa. Održavanje softvera je važno koliko i sam sistem.
Inflacija u kojoj se nalazi BiH sa zatvaranjem računa tih firmi će imati problem funkcionisanja uopšte. Pronterovi softveri na osnovu ugovora koji su dobili prošle godine počevši od postavljanja novog sistema fiskalnih kasa, zdravstveni softver itd.
Sve ono što je vezano za firmu koja praktično mora da prestane da postoji zato što nema račun, finasijska nemogućnosti da plati radnike i naplati svoje usluge će stvoriti velike poteškoće građanima u BiH, a naročito u Republici Srpskoj zato što su softveri tih firmi dominantni.
Naredni period će pokazati posljedice (pre)zaduženja RS, kako su se odrazile sankcije na uposlenike firmi koje su pod sankcijama i na koji način će se realizovati neki “već započeti” kineski projekti, koji koštaju građane i previše novca.
